จานีน ยโสวันต์

เป็นโอกาสที่ดีอีกครั้งหนึ่งที่ดิฉันระลึกและทบทวน ถึงประสบการณ์ใช้ชีวิต
ในจังหวัดปัตตานี ซึ่งผู้คนเรียกว่า Deep-South Thailand การเดินทางไปศึกษาที่
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ได้เปลี่ยนมุมมองของดิฉันเกี่ยวกับวัฒนธรรมและ
ประเพณีทางภาคใต้อย่างสิ้นเชิง ด้วยความสนใจอย่างแท้จริงในสิ่งแวดล้อม
รอบตัว

ดิฉันใช้เวลาประมาณสี่ปีในมหาวิทยาลัยและระยะเวลาเกือบสองปีเป็นข้าราชการ
ครูในโรงเรียนมัธยมศึกษาขนาดใหญ่แห่งหนึ่งที่มีชื่อว่าโรงเรียนโพธิ์คีรีราชศึกษา
ซึ่งอยู่ห่างจากตัวเมือง ประมาณ 30 กิโลเมตร

ในวันนั้นดิฉันได้พบพ่อแม่ของคุณนวพร สุกุมารพันธุ์ที่มาเป็นผู้ชมและผู้ร่วมงานใน
การแข่งขันกีฬาที่จัดขึ้นที่โรงเรียน ในปีพ.ศ. 2523 จังหวัดปัตตานีเป็นเจ้าภาพการ
แข่งขันกีฬาเขตครั้งที่ 14 ภาพความหลัง ดิฉันจำได้ว่าหลายๆ โรงเรียนและรัฐบาล
ได้จัดเตรียมทุกอย่างเป็นเวลาหนึ่งปีเพื่อการแข่งขันกีฬาที่จัดขึ้นเพียงวันเดียวแต่
ทุกคนรู้สึกมีความสุขและอยากให้งานประสบความสำเร็จ   

สำหรับการเตรียมพร้อม ที่เห็นได้ชัดคือ สามีของดิฉัน เกษม ยโสวันต์ ที่เคยเป็น
ประธานเชียร์ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ทำหน้าที่คุมแสตนด์เชียร์แปรอักษร
ในขณะที่ไปทำหน้าที่เป็นผู้พิพากษาในศาลจังหวัด ปัตตานี

แสตนด์ สำหรับการแปรอักษรประกอบด้วยนักเรียนจากโรงเรียนมัธยมสามโรงเรียน
นอกเหนือไปจากงานตามปกติของเขาแล้ว คุณเกษมได้ช่วยเหลือชุมชนและให้
ตัวอย่างที่ดีสำหรับความกลมเกลียวกันในสังคม โรงเรียนมัธยมศึกษา  วิทยาลัย
อาชีวะ วิทยาลัยเทคนิค และโรงเรียนมุสลิม มีการประชุมกันเรื่องการวางแผนและ
การจัดงาน สำหรับพิธีเปิด โรงเรียนมุสลิมได้เตรียมการเดินขบวนพาเหรดของรูป
นกประดิษฐ์ ในเทพนิยายขนาดใหญ่สองตัวที่เคยใช้เพื่อต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง
ที่สำคัญในประวัติศาสตร์ภาคใต้ไทย มาก่อน

นกตัวแรกนกในวรรณคดีภาคใต้ ชื่อนกบุหรงสิหงอ ซึ่งมีหน้าเป็นสิงห์ นกตัวที่สอง
มีชื่อเรียกว่าเรียกว่า นกกาเคาะซูรอ ซึ่งมีความคล้ายคลึงกับนกการเวกในเทพ
นิยาย นกทั้งสองชนิดถือว่าเป็นสัตว์บนสวรรค์ ผู้ที่มาชมงานสนใจการเดินขบวน
เพราะชายและหญิงชาวมุสลิมสวมเครื่องแต่งกายพื้นเมืองราวกับใส่ในงาน พิธีที่
สำคัญเช่นงานแต่งงาน ชายสวมผ้าโพกศีรษะ เสื้อ ผ้าไหมและกางเกงที่มีชื่อ
เรียกว่า เซเลนดัง มีกริชแนบไว้ที่เอว เสมือนกับว่าพวกเขาแต่งกายเต็มชุดเพื่อให้
เกียรติงานพิธี ดิฉันจำได้ว่าในงานมีการแสดงการรำที่น่าประทับใจสามชุด การ
แสดงทั้งหมดประสบความสำเร็จด้วยความช่วยเหลือจากคุณครูศิลปะจากโรงเรียน
โพธิ์คีรีราชศึกษาและที่สำคัญสองท่าน หนึ่งในนั้นที่ดิฉันอยากพูดถึงคืออาจารย์
เนาวรัตน์ สุกุมารพันธุ์ ที่เป็นสามีของอาจารย์ พิมพ์รัตน์ สุกุมารพันธุ์ (ณ นคร)
ทั้งคู่มีบุตรสาว คือ คุณนวพร สุกุมารพันธุ์  เธอได้ทุนไปเรียนศิลปะการแสดงที่
วิทยาลัยนาฎศิลป์ กรุงเทพมหานคร ขณะที่เธอยังเด็ก(ประมาณประถมศึกษา
ปีที่ 5) ในงานนี้เธอกลับมาที่บ้านเพื่อถือป้ายให้กับโรงเรียนโพธิ์คีรีราชศึกษา

วันเวลาเลยผ่านไปมากกว่าสามทศวรรษ

เพื่อนคนหนึ่งทางเฟซบุ๊กที่เป็นช่างภาพที่ถ่ายภาพพรีเว็ดดิ้งได้ส่งภาพผู้หญิงเทิน
หม้อน้ำไว้บนศีรษะเดินไปในป่าละเมาะ และต่อมาดิฉันได้เห็น คลิปวิดีโอการร่ายรำ
ประกอบวงดนตรี ที่เรียกว่า  “อัสลีมาลา” ดิฉันคิดว่านี่เป็นการรำที่สวยงามมาก
ภาพผู้แสดงหญิงทำให้ดิฉันนึกขึ้นมาได้ว่าเธอจัดท่าทางเอาไว้ดีมาก และดิฉันรู้สึก
อยากพูดคุยกับเธอจริงๆ

ดิฉันใช้เวลาอยู่พักหนึ่งในการติดต่อคุณนวพรทางเฟซบุ๊ก ตอนแรกดิฉันจำเธอ
ไม่ได้เลย ดิฉันไม่ได้เห็นเธอมามากกว่าสามสิบปีแล้ว คำถามแรกที่ดิฉันถามเธอ
คือเรื่องราวส่วนตัวและการทำงาน ดิฉันพบว่าเธอเป็นลูกสาวของครูสอนศิลปะใน
โรงเรียนที่ดิฉันไปสอนหลังจากที่ดิฉันจบการศึกษา ดิฉันพบว่าจังหวัดปัตตานีช่วย
ให้เธอมีเส้นทางที่มั่นคงสำหรับอนาคตตอนที่เธอเป็นตัวแทนของประเทศไทยและ
ได้เดินทางไปต่างประเทศในหลายๆโอกาส

จานีน: ดิฉันอยากทราบเกี่ยวกับชีวิตและประสบการณ์ในฐานะที่เป็นศิลปิน

นวพร: ดิฉันเป็นนักเรียนทุนของจังหวัดปัตตานี ผ่านการสอบและได้รับการคัดเลือก
ให้ไปเรียนที่วิทยาลัยนาฎศิลป์ตอนที่เรียนอยู่ชั้นประถมศึกษาปีที่ 5

ดิฉันเรียนอยู่เป็นเวลาหลายปีและได้รับวุฒิปริญญาตรีจากที่นั่น วิชาเอกคือ
ศิลปะการแสดงและวิชาโทคือศิลปะดนตรี ในปีพ.ศ. 2533 ดิฉันเป็นตัวแทนสำหรับ
โปรแกรมการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมกับประเทศทาจีกิสถานเป็นเวลาหกเดือน ต่อมา
นักเรียนไทย 20 คนและดิฉันได้รับการติดต่อให้ไปทำการแสดงที่เมืองเปียงยาง
เมืองหลวงของประเทศเกาหลีเหนือ ถ้าจะว่ากันตามจริงแล้วคนเกาหลีมีระเบียบ
วินัยสูง ทำงานรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ ซึ่งนี่เป็นสิ่งที่พวกเราคนไทยหลายคนยัง
ขาดอยู่ ปีพ.ศ. 2543 ดิฉันได้รับเชิญ ให้ไปทำงานเป็นครูสอนวัฒนธรรมการแสดง
ที่ศูนย์การเรียนทางไกลในนิวยอร์ค สถานที่คือวัดพุทธไทยถาวรวนาราม ดิฉันเป็น
ครูสอนร่วมกับพระสงฆ์ชาวไทยและพวกเราสอนเป็นภาษาไทยและภาษาอังกฤษ
พวกเรามีนักเรียนประมาณ 300 คนที่มาจากรัฐต่างๆในอเมริกาและพวกเขามี
โอกาสได้เข้าร่วมในงานเทศกาลฤดูร้อน หลังจากนั้นดิฉันเดินทางไปสอน
ศิลปะการแสดงให้กับกลุ่มนักศึกษาไทยที่อาศัยอยู่ในประเทศออสเตรีย เยอรมนี
ฝรั่งเศสและประเทศเบลเยี่ยม

ส่วนเรื่องชีวิตส่วนตัวดิฉันแต่งงานกับคนไทย อาศัยอยู่ที่นิวยอร์คและมีลูกสาวหนึ่ง
คน โชคไม่ดีที่สามีดิฉันเสียชีวิตจากอุบัติเหตุทางรถยนต์หลายปีมาแล้ว ดิฉัน
แต่งงานใหม่อีกครั้งหนึ่งกับศิลปินชาวเบลเยี่ยม

จานีน: ดิฉันอยากทราบเกี่ยวกับความมุ่งมั่นของคุณในงานที่คุณรู้สึกภูมิใจ

นวพร: มองย้อนกลับไปตอนการแข่งขันกีฬาเขตในปีพ.ศ. 2523 คุณแม่ของดิฉัน
มาจากครอบครัวที่มีชื่อเสียงในการรำไทย “นามสกุล ณ นคร” เป็นผู้รับผิดชอบการ
เต้นรำทั้งหมด 3 ชุดในพิธีปิด ชุดแรกคือระบำรองเง็ง แสดงโดยชายหญิงคู่หนึ่ง
เป็นการแสดงที่สำคัญในสามจังหวัดภาคใต้มาเป็นเวลาหลายร้อยปี ด้วยอิทธิพล
จากอารยธรรมตะวันตก ที่มารุกรานทางใต้ของประเทศไทยเพื่อหาอาณานิคมแห่ง
ใหม่ ผู้ชายมีผ้าเช็ดหน้า และผู้หญิงมีผ้าคลุมไหล่ หลายปีผ่านไป ท่าเต้นรำ
จังหวะและเครื่องดนตรีได้เปลี่ยนไปอย่างมาก มีความเชื่อว่าการเต้นรำนี้มีต้น
กำเนิดมาจากโปรตุเกสและสเปน ผู้เต้นหญิงมีผ้าคลุมไหล่คล้องคอไว้
ส่วนเครื่องดนตรีหลักคือไวโอลิน แบนโจ แอคคอเดี้ยน กลองรำมะนา (กลองจาก
โปรตุเกส) ฆ้อง และกลองสองหน้า (กลองแขก)

จะเห็นได้ว่าการเต้นแบบไหนก็ตามที่มีผ้าคลุมไหล่นั้นเป็นประเพณีของการเต้น
แบบมลายู นอกจากการใช้ทั้งความรู้จากเอกสารงานวิจัยและวิทยานิพนธ์ ดิฉันได้
ใช้ความรู้ที่ได้รับมาจากคุณแม่ของดิฉันด้วย พวกเราเคยได้ทำงานร่วมกับราชวงศ์
หลายครั้งในกรุงเทพ การเต้นรองเง็งมีรายละเอียดมากมายเกี่ยวกับเพลง ท่าเต้น
เครื่องแต่งกาย และเครื่องดนตรี ซึ่งขณะนี้ กรมศิลปากรพยายามที่จะรักษาการ
เต้นรำเอาไว้เพื่อให้นักศึกษารุ่นใหม่ได้เรียนรู้และฝึกฝน

การแสดงชุดที่สองเป็นการรำพัดแบบพื้นเมืองที่เรียกกันว่า“ตาลีกีปัส” ที่จริงแล้ว
พัดต้องทำมาจากหนังสัตว์แท้เท่านั้น แต่เพื่อประหยัดค่าใช้จ่ายในการแข่งขันกีฬา
คุณแม่ของดิฉันเลยตัดสินใจใช้พัดกระดาษเพราะมีราคาถูกกว่ามาก คุณพ่อของ
ดิฉันและทีมงานเหลาไม้ไผ่เป็นเวลาเกือบปีเพราะเวทีการแสดงกลางแจ้งที่ต้องใช้
นักเรียนจำนวนหนึ่งพันคน ทุกคนรู้สึกเหน็ดเหนื่อยมากแต่ก็รักในการทำการแสดง
การรำพัดแบบมลายูหรือตาลีกีปัสได้รับอิทธิพลมาจากวัฒนธรรมโปรตุเกสและฮินดู
นักสำรวจสมัยโบราณและการล่าอาณานิคมมีบทบาทสำคัญกับประเพณีท้องถิ่นที่
เกิดในแหลมมลายูและศิลปะอาหรับที่มาปะปน เราสามารถเห็นได้ว่าการผสมผสาน
งานศิลปะชนิดต่างๆเป็นไปได้ค่อนข้างดี

การแสดงชุดสุดท้ายเพื่อปิดการแข่งขันกีฬาในตอนกลางคืนคือการรำเทียน การ
ร่ายรำชนิดนี้สวยงามและอ่อนโยนมาก เป็นการแสดงผสมผสานการเต้นรำของ
ฟิลิปปินส์และอินโดนิเซีย ดิฉันและทีมงานเคยทำการแสดงชุดนี้ในต่างประเทศ
ชาวฟิลิปปินส์หลายคนที่ได้รับชมการแสดงชุดนี้ถึงกับหลั่งน้ำตาทีเดียว

จานีน: ดิฉันอยากทราบเกี่ยวกับความคิดเห็นส่วนตัวเกี่ยวกับการแสดงพื้นบ้านและ
สังคมไทย

นวพร: ดิฉันสามารถบอกคุณตอนนี้ได้ว่าปัญหาด้านการเมืองมีผลกับมรดกของ
วัฒนธรรมไทยในหลายด้าน ชาวไทยเป็นทุกข์อย่างมากจากการสูญเสียตัวตนทาง
จิตวิญญาณ เมื่อเราพบว่าศิลปะทางวัฒนธรรมกลายเป็นธุรกิจ การหายไปของ
ตัวตนที่แท้จริงจึงเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ ตัวอย่างเช่นการใช้พัดจีนในการรำไทย
มาจากการการเปลี่ยนแนวคิดและความเข้าใจผิดในศิลปะ อีกจุดหนึ่งที่ดิฉัน
อยากจะบอกก็คือการขาดบุคลากรทำให้เกิดความสูญเสียเช่นเดียวกัน เพิ่อการ
แก้ปัญหานี้ควรมีการจัดตั้งองค์กรที่เหมาะสมเพื่อดูแลปัญหานี้และสนับสนุนศิลปะ
และนักแสดงอย่างจริงจัง

นวพร สุกุมารพันธุ์มีการแสดงบ่อยครั้งและเธอมีความแน่วแน่ที่จะรักษาการแสดง
ของชนเผ่าพื้นเมืองภาคเหนือของประเทศไทยที่มีความสำคัญเท่ากันกับการแสดง
จากภาคอื่นของประเทศไทย

February 2016